De grootheden heb ik ingedeeld in specifieke groepen: Filosofen e.a. uit de Oudheid, componisten, schilders en beeldhouwers, filosofen e.a. uit de 18e eeuw en natuurkundigen.
In deze paragraaf komen de belangrijkste grootheden uit de Oudheid aan de orde zoals filosofen (wijsgeren), dichters, schrijvers, zangers, geschiedkundigen, wetgevers en religieuzen. Ze staan op volgorde van de tijd waarin ze leefden (periode van 800 v. Chr. tot 120 na Chr.).
NB 1 - Een filosoof of wijsgeer is een beoefenaar van de filosofie. Het woord filosoof stamt af van het Oudgrieks "philosophos", een samenstelling van de woorden 'philos' (vriend) en "sophia" (wijsheid) en betekent letterlijk "vriend van de wijsheid". De filosoof denkt diep na over bepaalde onderwerpen of problemen. Het is een streven om het wezen (het zijn) van alle dingen te leren kennen.
NB 2 - De Symfonie nr. 22 van Joseph Haydn, geschreven in 1764, draagt als bijnaam "De Filosoof", afgeleid van de melodie in de eerste beweging, waarbij vraag en antwoord elkaar afwisselen als een soort geleerd debat.
In onderstaand tijdschema staan de meest belangrijke grootheden als filosofen e.a.
Inhoud
1 - Filosofen e.a. uit de Oudheid (Grieken)
2 - Filosofen e.a. uit de Oudheid (Romeinen)
3 - Religieuzen
1 - Filosofen e.a. uit de Oudheid (Grieken)
Deze filosofen, dichters, wetgevers, geschiedkundigen e.a. leefden in de tijd van de Griekse Gouden Eeuw van Athene en Sparta en daarna in de tijd van Alexander de Grote, de Ptolemaeën en de Seleuciden. Het Romeinse Rijk was in opkomst. In het Oosten leefden de Assyriërs, Babyloniërs en Perzen. Het volk Israël was in ballingschap en keerde daarvan terug. In Europa leefden de Kelten, Germanen en Galliërs.
800-750 v. Chr. Homerus
Homerus was een Griekse dichter en zanger. Hij vervaardigde epische gedichten, waarin hij een groot aantal overgeleverde heldensagen, godenverhalen en mythische vertellingen uit zijn cultuur verwerkte. Twee epische gedichten, de Ilias en de Odyssee, de oudst bekende en bewaard gebleven literaire werken van de Griekse letterkunde, worden aan hem toegeschreven. Hierover bestaat echter al lange tijd grote onzekerheid. Er bestonden wellicht reeds vele eeuwenlang mondeling overgeleverde Trojaanse heldensagen waaruit de beide epen zijn samengesteld. Een epos is een lang verhalend heldendicht.
Ilias De Griek Achilles strijdt tegen de Trojaanse held Hector (bevat 24 boeken).
De Ilias (zo genoemd naar de andere naam van Troje, Ilion) beschrijft een korte episode uit die strijd. De voorgeschiedenis van die episode komt slechts terloops aan de orde. 1. De ontvoering van de Helena. Zij is de legendarische dochter van Leda (vrouw van Tyndareos, koning van Sparta) en Zeus. Helena is gehuwd met koning Menelaüs van Sparta, maar wordt ontvoerd door Paris, de zoon van koning Priamus van Troje. 2. De veldtocht om Helena te bevrijden onder leiding van Agamemnon (broer van Menelaüs en koning van Mycene). 3. De gebeurtenissen tijdens de eerste zes jaar van het beleg. Het eigenlijke thema van de Ilias is de wrok van Achilles jegens opperbevelhebber Agamemnon. Achilles is de dapperste en sterkste van de Griekse helden. De ruzie betreft een buitgemaakte slavin, minnares van Achilles. Achilles onttrekt zich hierom aan de strijd; militaire rampspoed voor de Grieken is daarvan het gevolg. Achilles neemt weer deel aan de strijd als zijn wapenmakker en beste vriend Patroclus in de strijd door de Trojaanse prins en held Hector wordt gedood. Achilles wil zich wreken op Hector voor de dood van zijn makker. Hector wordt voor een duel uitgedaagd en door Achilles verslagen. De uitvaart van Hector is de laatste episode van de Ilias. Het sneuvelen van Achilles (die getroffen zou worden in zijn spreekwoordelijk geworden achillespees) en de inname van Troje middels de klassieke krijgslist van het Paard van Troje, worden niet vermeld in de Ilias.
Odyssee De terugreis van de Griekse held Odysseus, bedenker van het paard van Troje (bevat 24 boeken).
De Odyssee is afgeleid van de naam Odysseus, een Griekse koning van het eiland Ithaka. Het is een raamvertelling, waarin de tien jaar durende reis van de hoofdpersoon Odysseus wordt verteld. Het kader vormt de terugkeer van de held van het eiland van de nimf Calypso, zijn verblijf op het paleis der Phaeaken en de eigenlijke thuiskomst in zijn koninkrijk Ithaca. Hier rekent hij af met de vele vrijers van zijn vrouw Penelope, die trouw op hem heeft gewacht. Op zijn terugtocht wordt hij verleid door sirenen, vandaar dat hij zich aan de mast laat vastbinden. De sirenen zijn halfgodinnen uit de Griekse mythologie, met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw.
750 v. Chr. Hesiodos
Hesiodos is na Homerus de oudst bekende Griekse dichter. Weinig is er over zijn leven bekend. Hesiodos leefde in het midden van de 8e eeuw v.Chr. en woonde in Midden-Griekenland. Hesiodos was een ernstige, wat sombere man, maar vol vertrouwen in de eerlijke bedoelingen van de goden. Hij kan in zekere zin ook gezien worden als de eerste sociaal geëngageerde dichter. Na de dood van zijn vader ontstond er twist met zijn broer Perses over de erfenis.
De twee belangrijkste werken van Hesiodos zijn de "Theogonia" (Godenstamboom) en de "Erga kai Hèmerai" (Werken en Dagen).
De Theogonia (1022 verzen) is een eerste schuchtere poging om orde te scheppen in de verwarde Griekse godenwereld van Homerus. De evolutie van de wisselende wereldheerschappij is, na Ouranos en Kronos, op Zeus gericht. In hem wordt de grote wereldorde voltooid die voor alle tijden vastgelegd is. Zo zijn volgens Hesiodos de levensvoorwaarden ontstaan waar de mens zich door moet worstelen. Allerlei kwalen omringen de mens, maar Zeus waakt over het recht, zij het met harde hand.
Uitgangspunt van de Werken en Dagen (829 verzen) is de ruzie tussen Hesiodos en zijn broer Perses.
De gedachtegang volgt twee hoofdlijnen:
1 - Een oproep tot Perses om hun twist te staken leidt tot beschouwingen over de hardheid van het leven (middels de mythes van Pandora en van de vijf Tijdperken van de Mens) en over de eerbiedwaardigheid van de door Zeus gestelde rechtsorde. 
2 - Een oproep tot diezelfde Perses om op een eerlijke wijze in zijn levensonderhoud te voorzien leidt tot een verheerlijking van gestage arbeid en van het landbouwersleven. Perses had zich immers op de scheepvaart toegelegd, die volgens Hesiodos een stiel voor geldlustige avonturiers was, in tegenstelling tot het harde, eerlijke landbouwersleven. Hij beschrijft de boerenkalender, doorspekt met algemene zedenspreuken, en eindigt met een opsomming van gunstige en ongunstige dagen.
Met zijn leerdichten schreef hij eenvoudige landlieden voor wat ze over de goden dienden te weten (in "Theogonia") en welke morele principes en praktische leefregels ze moesten volgen (in "Werken en Dagen").
650 v. Chr. Draco
Draco was een hoge gezagsdrager in Griekenland en oudst bekende wetgever van Athene. Rond 624 v.Chr. heeft hij het Atheense strafrecht in wetten vastgelegd. Zijn wetten bevatten twee strafrechtelijke noviteiten. 1. Het onderscheid tussen moord met voorbedachte rade, doodslag en per ongeluk doden. 2. Het doorverwijzen van bepaalde zaken naar gespecialiseerde gerechtshoven.
De codificatie door Draco betekende een belangrijke vooruitgang. Het recht stond voortaan objectief vast. Het was nu onttrokken aan de willekeurige interpretatie van een klassenjustitie en dus een belangrijke stap in de richting van verdere democratisering. Er kwam een einde aan de bloedwraak, waardoor de grote invloed van de (aristocratische) familieraden werd gebroken.
De Wetten van Draco waren van een spreekwoordelijke strengheid. Zelfs op kleine vergrijpen stond de doodstraf. Daarom is het van zijn naam afgeleide woord draconisch nog altijd synoniem voor zeer streng. De term draconische maatregel, die aangeeft dat er een zeer zware sanctie komt op een gesignaleerde misstand die dan ook punctueel wordt uitgevoerd, verwijst hier nog naar. Rond 600 v.Chr. werden de Draconische wetten, met uitzondering van die over de doodslag, vervangen door de wetten van Solon.
636 - 558 v. Chr. Solon van Athene
Solon van Athene is de oudst bekende Atheense dichter en ook de eerste beroemde wetgever en politicus van zijn stad. Naast treurgedichten en klaagzangen schreef Solon ook veel jambische (tweelettergrepige) poëzie. Solon wilde al jong niet afhankelijk zijn van anderen en trok als zeeman-zakenman de wereld in. Zo kon hij tevens de zeden en gebruiken van vreemde volken leren kennen.
Aan Solon worden onder meer spreuken toegeschreven in de vorm van waarschuwingen tegen hoogmoed ("alles met mate") en overmoed ("lof voor degelijk bestuur door goede wetten").
Solon werd benoemd tot wetgever met speciale bevoegdheden. Hij hield zich bezig met herziening en verbetering van de wetten van Draco. Dit werd vastgelegd in de Solonische codex. Deze vormde een afgerond geheel, waarin alle facetten van het sociale leven waren opgenomen. Vele regels dwongen om rekening met elkaar te houden. Zo was er de plicht van ouders om hun kinderen een ambacht te laten leren. Deze was gekoppeld aan de plicht van kinderen om de oude dag van hun ouders te ondersteunen. Er was een vreemdelingenbeleid waarin buitenlanders die een ambacht uitoefenden burgerrechten kregen. Hoewel vele burgers verzochten om hier en daar iets toe te voegen, te wijzigen of weg te laten, was Solon vooralsnog hiertoe niet genegen (eerst hiermee aan de slag). Ook zorgde Solon voor de reorganisatie van bestuursorganen.
572 - 500 v. Chr. Pythagoras
Een Griekse filosoof en wiskundige van het eiland Samos. Hij was een presocratische filosoof (niet door Socrates beïnvloed). Rond 540 v.Chr. emigreerde hij naar het Zuid-Italiaanse Croton. In zijn jeugd kreeg Pythagoras een goede opleiding. Hij kreeg onder meer lessen in filosofie, lierspel en poëzie. Met zijn vader maakte hij verschillende reizen. Pythagoras woonde eerst een tijd in Egypte en daarna als krijgsgevangene in Babylon. In Croton stichtte hij een religieus-filosofische broederschap. Hij heeft onder ons vooral bekendheid door de stelling van Pythagoras, maar hij hield zich vooral bezig met filosofie, met daarnaast een beetje wiskunde. Religieuze en filosofische opvattingen van hemzelf zijn onduidelijk. Hij stelde zelf weinig of niets op schrift. Via het werk van latere pythagoreeërs (volgelingen van hem) weten we meer, maar zij hadden zijn oorspronkelijke denkbeelden al doorontwikkeld.
De broederschap in Croton werd onderwezen door Pythagoras zelf en volgden strenge leefregels. De basis van het geloof van de gemeenschap werd door Pythagoras in enkele "geloofsaxioma's" samengevat: 1. Op het diepste niveau is de werkelijkheid wiskundig van aard. 2. Filosofie kan gebruikt worden voor geestelijke zuiverheid. 3. De ziel kan zich verheffen tot eenheid met het goddelijke. 4. Bepaalde symbolen (bijvoorbeeld getallen) hebben een geloofswaarde. 5. Alle leden van de gemeenschap moeten volledige trouw en geheimhouding zweren. Binnen de gemeenschap werkte men vooral aan filosofie en wiskunde. Pythagoras had de overtuiging dat de ziel onsterfelijk was en na de dood overging in een ander lichaam.
Pythagoras hield zich ook bezig met het verband tussen wiskunde en muziek. Hij experimenteerde met snaren, gewichten en lengten. Dit heeft uiteindelijk geleid tot de toonladders zoals wij die nu kennen. In de school van Pythagoras werd ook geneeskunde als een wetenschap beoefend.
570 - 507 v. Chr. Cleisthenes
Cleisthenes was een Grieks staatsman. Hij was een verdienstelijk hervormer, die de geschiedenis inging als de stichter van de Atheense democratie.
Door het volk met buitengewone bevoegdheden bekleed, voerde hij in 508 v.Chr. in Athene een ingrijpende politieke hervorming door, die een definitief einde maakte aan de overwegende invloed van de adellijke geslachten. Vanaf 525 v.Chr. leidde Cleisthenes de democratische hervorming van het staatsbestel van de stad. Hij was een lid van de aristocratie, maar toch probeerde hij aansluiting te vinden bij het gewone volk. Hij stelde een Algemene Volksvergadering van alle vrije mannen in. Met zijn hervormingen legde Cleisthenes het fundament voor de periode van grote bloei die Athene in de eeuw na hem zou kennen.
485 - 420 v. Chr. Herodotus
Herodotus was een Grieks historicus (uit Macedonië) die in het westen beschouwd wordt als de vader van de geschiedschrijving. Hij is vooral bekend door zijn Historiën. De oorspronkelijke titel van de Historiën was 'Verslag van mijn onderzoek'. Herodotus bleek te beschikken over een brede en diepgaande kennis van alle bestaande literatuur uit zijn tijd.
Op jonge leeftijd maakte hij een reeks studiereizen door de toenmalig bekende wereld. Op die manier vergaarde hij een in zijn tijd zeldzaam brede kennis van de wereld. Rond zijn veertigste levensjaar vestigde hij zich in het oude Athene, waar hij openbare lezingen hield uit zijn reisverslagen. Zo werd hij opgenomen in de kring van vooraanstaande intellectuelen. Later vertrok hij naar Zuid-Italië, waar hij zich definitief vestigde en er zijn levenswerk, de Historiën, voltooide.
Zijn werk "De Historiën" is een omvangrijke bundeling van boeken, die het midden houdt tussen de memoires van een reiziger en de duidelijke poging van een geschiedkundige om objectief aan oorspronkelijke geschiedschrijving te doen. Het belangrijkste onderwerp is de geschiedenis van de gewelddadige confrontatie tussen de "Barbaren" en de Grieken. Hij beschrijft hierin de Perzische Oorlogen, maar maakt ook zijsprongen naar geschiedkundige, mythologische, godsdienstige en etnografische onderwerpen. De Historiën worden door grammatica wel in negen boeken ingedeeld. Zo is bijvoorbeeld boek 2 voor een groot deel toegespitst op Egypte. Met zijn werk de Historiën heeft Herodotus de grondslag van de klassieke geschiedschrijving gelegd.
470 - 400 v. Chr. Socrates
Socrates was een klassiek Grieks Atheense filosoof. Hij wordt beschouwd als een van de stichters van de westerse filosofie, al liet hij zelf geen geschriften na. Hij is bekend geworden door de verslagen van zijn studenten, met name die van Plato en Xenophon, en door de toneelstukken van zijn tijdgenoot Aristophanes. Het 'socratische probleem' is de moeilijkheid om te bepalen wie de historische Socrates in werkelijkheid was. Hij liet zelf geen geschriften na, zodat we voor zijn leven en filosofie zijn aangewezen op verslagen van diens tijdgenoten.
Zijn belangrijkste leerling was Plato. In de weergave van de dialogen van Plato is Socrates bekend geworden voor zijn bijdrage op het gebied van ethiek. Socrates leent zijn naam aan concepten van de socratische ironie (doen alsof je de redenering van jouw gesprekspartner volgt, terwijl later blijkt dat je het niet met hem eens bent; dit is een op de proef stellen van de opvattingen van jouw gesprekspartner) en de socratische methode (een manier om tot ware kennis te komen). De socratische methode is ook nu nog een veel gebruikt hulpmiddel in een brede waaier van discussies en is een vorm van opvoedkunde waarin een reeks vragen worden gesteld, niet enkel om antwoorden te krijgen, maar ook om het fundamenteel inzicht in de problematiek aan te moedigen. Socrates leverde volgens Plato ook een belangrijke en blijvende bijdrage op het vlak van de kennistheorie en logica. De invloeden van zijn ideeën en aanpak zorgen in sterke mate voor een basis voor de westerse filosofie.
De kritische houding van Socrates ten opzichte van de Atheense vorm van democratie en het vaak tot de grond toe afbreken van gevestigde opvattingen leidde ertoe dat Socrates in 399 v. Chr. werd aangeklaagd. Hierbij speelde ook mee dat Socrates ervan werd verdacht geheuld te hebben met machthebbers van de tegenpartij. In het proces verdedigde Socrates zichzelf door een dialoog aan te gaan met de jury van aanklagers volgens zijn altijd consequent gebruikte dialectische methode. Dit was zo succesvol, dat hij zelf de strafmaat mocht bepalen. 
Toen Socrates daarop echter de spot ging drijven met zijn aanklagers, rechters en juryleden, kreeg hij uiteindelijk toch de doodstraf. Deze werd altijd uitgevoerd door middel van het drinken van een beker met een langzaam werkend dodelijk gif. Socrates koos ervoor het gif in te nemen te midden van zijn leerlingen en vrienden, met wie hij nog een tijdje kon spreken. Zo is het ook gebeurd. De dag dat het vonnis zou worden voltrokken, besprak hij nog allerlei filosofische kwesties. Plato's beschrijving van het proces tegen Socrates in de Apologie en diens dood in de Phaedo behoren tot de bekendste werken uit de filosofie.
445 - 385 v. Chr. Aristophanes
Aristophanes was een Grieks dichter en schrijver van komedies. Zijn tijdgenoten schreven hem een veertigtal toneelstukken toe, waarvan elf ons bekend zijn. Hij was een rijke grondbezitter met een ruime culturele belangstelling en had nauw contact met de Atheense intellectuelen. Hij was bevriend met Socrates, maar bekritiseerde deze ook. Als conservatief realiseerde hij zich de gevaren van een al te radicale democratie en van het scepticisme. Hij stond bekend als ongenuanceerd.
Uit de nog overgebleven fragmenten blijkt zijn eerste komedie een satire te zijn op de morele waarden en de opvoedkundige theorieën van zijn tijdgenoten. Veel van de stukken van Aristophanes waren politiek getint en maakten bekende Atheense burgers en hun gedrag in de Peloponnesische Oorlog belachelijk. Hij werd dan ook meerdere keren aangeklaagd wegens smaad.
Eén van zijn toneelstukken is het "Vrouwenparlement", uitgevoerd in 392 v.Chr.
Verkleed als hun eigen mannen (die zij totaal bedwelmd hebben na een zware nacht van seks en drank) begeven de Atheense vrouwen zich naar de zitting van het Parlement, waar zij een links-pacifistische staatsregeling weten door te drijven. Zij willen aantonen dat zij het er heel wat beter van afbrengen dan hun echtgenoten.
430 - 350 v. Chr. Xenophon
Xenophon was een Grieks Atheense schrijver en auteur van onder andere de Anabasis.
De Anabasis is het verslag, bestaande uit zeven boeken, dat Xenophon schreef over zijn tocht door Perzië rond 400 v.Chr. Hij ging mee op een expeditie die door de Perzische koning Cyrus was ondernomen om zijn broer Artaxerxes van de troon te stoten. De Anabasis wordt wel "De Tocht van de Tienduizend" genoemd, omdat het ging over tienduizend Griekse huursoldaten die Cyrus hielpen de macht te grijpen. Cyrus' leger versloeg weliswaar dat van zijn broer in de Slag bij Cunaxa (in Mesopotamië), maar hijzelf sneuvelde. Daardoor zaten zijn Griekse huurlingen in een lastig parket ten opzichte van Artaxerxes. De Griekse officieren, waaronder een vriend van Xenophon, werden tijdens onderhandelingen met de satraap verraderlijk gevangengenomen en geëxecuteerd. Het leger bleef verdwaald achter, honderden kilometers van huis. Uiteindelijk slaagde Xenophon erin hen te motiveren op eigen kracht door te gaan.
Xenophon werd gekozen als één van de aanvoerders en hij slaagde erin om de Grieken thuis te brengen, hoewel velen onderweg sneuvelden in gevechten met wilde bergstammen of verdwaald raakten in sneeuwstormen.
Volgens de traditionele indeling bestaat het werk Anabasis uit zeven boeken. Een zeer beroemde scène is die waar de Grieken, als ze de laatste bergrug overwonnen hebben, huilend van geluk de zee met "Thálassa! Thálassa!" (= de zee!) begroeten.
425 - 350 v. Chr. Plato
Plato was een Grieks filosoof, dichter en schrijver. Plato, leerling van Socrates en leraar van Aristoteles, is een van de invloedrijkste denkers in de westerse filosofie en was de stichter van de Atheense Akademeia, het eerste instituut voor hoger onderwijs in het Westen. Hij schreef dialogen over diverse onderwerpen en werd met zijn Ideeënleer de aartsvader van het metafysisch realisme. Plato was afkomstig uit een van de meest vooraanstaande Atheense families. Toen hij rond de twintig was ontmoette hij Socrates. Deze ontmoeting is voor Plato van grote betekenis geweest. Op latere leeftijd maakte Plato reizen, waarbij hij in contact kwam met andere filosofen. Hij ontmoette daarbij ook volgelingen van de filosoof en wiskundige Pythagoras. Hoewel voorbestemd voor een politieke rol in de Atheense politiek, werd dat een fiasco. Wel was de concrete politiek voor Plato belangrijk. Van grotere invloed was zijn stichting van de Academie van Athene (gymnasium voor filosofie).
De Ideeënleer is het bekendste onderdeel van de filosofie van Plato en behelst de aanname dat er eeuwige, slechts met het verstand waarneembare, "ideeën" (= opvattingen in iemands geest) bestaan. Deze "ideeën" vervullen een functie in Plato's metafysica/ontologie, kennistheorie en ethiek.
Realisme (van het Latijns voor werkelijkheid) is de verzamelnaam voor een aantal verschillende standpunten en stromingen binnen de filosofie, die met elkaar gemeen hebben dat ze ervan uitgaan dat er een werkelijkheid onafhankelijk van het menselijk bewustzijn bestaat. Die werkelijkheid wordt dan ook als een voorwaarde beschouwd voor de kennis en het denken.
Plato was een begenadigd schrijver en zijn werk was een van de onbetwiste hoogtepunten uit de wereldliteratuur. Plato onderscheidde zich van vroegere denkers door het schrijven van dialogen, waarin mensen met elkaar van gedachten wisselen naar aanleiding van een concrete situatie. Kenmerkend voor zijn werken is de methode van de dialectiek, als een soort voorloper van de logica. Ook komen in zijn werken drogredenen aan bod, argumentaties die niet kloppen, maar wel aannemelijk lijken. Plato's werk is ontstaan gedurende een periode van ongeveer 50 jaar. Door middel van analyse van Plato's woordgebruik en stijl en interne en externe verwijzingen in zijn werk zijn classici erin geslaagd een indeling te maken van zijn werk in een vroege, midden en late periode. Daarmee is ook een ontwikkeling in zijn denken blootgelegd.
De werken van Plato vertonen een verbluffende diversiteit aan onderwerpen, gepaard gaande met een even grote diversiteit aan stijl, methode, sfeer en toon. Zijn schrijverschap uit zich niet alleen in karakteriseringen van personages, maar ook in het gebruik van mythen, imitaties van tijdgenoten en sfeerbeschrijvingen. In de dialogen uit de Vroege Periode is de beschrijving door Plato van het optreden van Socrates het meest overeenkomstig de historische werkelijkheid. De onderwerpen zijn veelal van ethische aard. Socrates gaat hier samen met enkele anderen op zoek naar definities van bepaalde algemene begrippen. Telkenmale brengt Socrates deze personen in verlegenheid, omdat ze geen consistente antwoorden op zijn vragen kunnen geven. Het betreft vragen als: wat is moed, wat is vriendschap, wat is vroomheid, wat is religieuze plichtsbetrachting, wat is bezonnenheid en wat is rechtvaardigheid. De werken uit de Middenperiode zijn het bekendst geworden, deels omdat onder de dialogen uit deze periode blijvende literaire stukken te vinden zijn, deels omdat in deze periode Plato's beroemde metafysische (bovennatuurlijke) opvattingen gestalte krijgen. De werken van Plato uit de Late Periode zijn minder verheven, idealistisch, en tegelijk ook minder literair en meer strikt-filosofisch. De beschrijving van Plato van het proces tegen Socrates in de Apologie en diens dood in de Phaedo behoren tot de bekendste werken uit de filosofie.
Zoals bij Plato allerlei lijnen van eerdere denkers samenkomen, zo vertrekken vanuit zijn werk talloze lijnen, die opgepakt en uitgewerkt zijn door vele anderen, te beginnen met Aristoteles die twintig jaar aan Plato's academie verbleef.
385 - 325 v. Chr. Aristoteles
Aristoteles was een Grieks filosoof en wetenschapper die met Socrates en Plato wordt beschouwd als een van de invloedrijkste klassieke filosofen in de westerse traditie. Hij was twintig jaar lid van Plato's filosofische Akademeia. De invloed van Plato is dan ook aanwezig in het werk van Aristoteles, hoewel Aristoteles een duidelijk van Plato afwijkende filosofische stroming vertegenwoordigt.
Aristoteles was een zoon van de lijfarts van koning Amyntas III van Macedonië, de grootvader van Alexander de Grote. Aristoteles werd later leermeester van deze Alexander de Grote. Op zeventienjarige leeftijd vertrok Aristoteles naar Athene en werd als leerling opgenomen in Plato's academie. Hij was bekwaam in de totaliteit van de toenmaals bekende wetenschappen (filosofie, psychologie, politieke en sociale wetenschappen, wiskunde, natuurwetenschappen, taal- en letterkunde, theater). Aristoteles kan worden beschouwd als systeemfilosoof. Hij voerde bovendien de logica en de methodologie in als manier om wetenschap en filosofie te bedrijven.
Aristoteles was op enkele plaatsen docent. Hij werd in 342 v.Chr. door koning Philippus II van Macedonië als privéleraar aangesteld voor de opvoeding van diens dertienjarige zoon Alexander, later "Alexander de Grote" genaamd. Hij keerde in 335 v.Chr. naar Athene terug, waar hij dertien jaar lang in het Lyceum (één van de grote Atheense gymnasia) doceerde.
Als gevolg van een anti-Macedonische reactie na het plotse overlijden van Alexander de Grote (in 323 v.Chr.) werd hij als collaborateur beschouwd. Anders dan Socrates verliet hij de stad, met als motivering "dat hij de Atheners een tweede vergrijp tegen de filosofie wilde besparen", verwijzend naar Socrates. Hij week uit naar het landgoed van zijn moeder. Daar stierf hij een jaar later aan de gevolgen van een maagkwaal. Aristoteles was een zorgzaam huisvader en een humaan meester voor zijn slaven.
Veel van het oorspronkelijke werk van Aristoteles is reeds in de eerste eeuwen na zijn dood verloren gegaan. Vermoedelijk is slechts ongeveer een vijfde van het totale werk bewaard gebleven en bekend. Deze, overigens nog steeds talrijke werken, zijn meestal cursusnotities en lesvoorbereidingen. Bewaarde boeken hebben heldere structuur en duidelijk logische rode lijn. Wat opvalt aan de filosofie van Aristoteles is de voortdurende drang de waarheid te beschrijven in plaats van ingewikkelde of gekunsteld aandoende theorieën. Zijn filosofie bezat enkele honderden jaren voor Christus reeds de meest vooruitstrevende inzichten die niet alleen van toepassing zijn op de huidige tijd, maar universeel en tijdloos zijn. De vele overgeleverde werken van Aristoteles beslaan tal van terreinen: ethiek, logica, filosofie, bestuur, natuur en diverse wetenschappen. Op al deze gebieden poneerde Aristoteles vele stellingen.
In Aristoteles' visie zijn alle dingen met het verstand te begrijpen. Hiermee sluit hij aan bij Socrates' gedachte over het kennen van algemeen geldende waarheid aangaande goedheid en deugd. Aristoteles richtte een filosofische school op, de Peripatetische School. Hier kon hij zijn eigen methode van filosofie (aristotelisme) bedrijven. In latere generaties richtte de school zich voornamelijk op de natuurwetenschappen en liet men de filosofie voor wat het was.
340 - 270 v. Chr. Epicurus
Epicurus was een Grieks filosoof en aanhanger van het atomisme. Hij was de grondlegger van het naar hem vernoemde epicurisme, één van de scholen uit de hellenistische filosofie.
NB 1 - Het atomisme is de filosofische leer die stelt dat alle stoffen zijn opgebouwd uit ontelbare minuscule ondeelbare blokjes, atomen, afgeleid van het Griekse atomos (ondeelbaar).
NB 2 - Hellenistische filosofie is de aanduiding voor dat deel van de antieke filosofie dat samenvalt met de periode van het hellenisme. Het hellenisme, ook wel de hellenistische periode genoemd, was in engere zin het tijdperk waarin het oude Griekenland op zijn hoogtepunt was vanaf de veroveringen door Alexander de Grote tot de Romeinse verovering van Griekenland en het Midden-Oosten (334–30 v.Chr.).
Epicurus ging rond 323 v.Chr. naar Athene om daar als jonge burger in militaire training zijn dienstplicht te vervullen. Daarna was hij in de Ionische stad Teos. Daar werd hij sterk beïnvloed werd door andere filosofen en werd hij ingewijd in de leer van het atomisme. In 311 v.Chr. vestigde hij zich te Mytilene, waar hij zijn eerste leerlingen om zich heen verzamelde. Rond 307 v.Chr. keerde hij terug naar Athene, en zette daar zijn school voort. Al tijdens zijn leven is zijn leer snel verspreid en ontstonden elders groepen aanhangers tot in Egypte.
Waar het om gaat in de filosofie is het persoonlijk lichamelijk en geestelijk geluk, volgens Epicurus het hoogste goed in het menselijk leven. Centraal hierbij staat het vermijden van pijn en verdriet. De filosofie bevrijdt ons van onze angst voor de goden en voor de dood. Dit betekent, dat de rest van Epicurus' filosofie in dienst staat van deze ethiek. Een logica of politieke filosofie heeft Epicurus niet ontwikkeld. Slechts enkele werken van Epicurus zijn overgeleverd. Die gaan over de natuur, zijn leerstellingen, zijn kennisleer, de atoomtheorie, de hemelverschijnselen en een uiteenzetting van zijn ethiek. Nadere informatie over zijn ethiek is te vinden in document "Ethiek van Epicurus".
Epicureeërs (volgelingen van Epicurus) komen ook in de Bijbel ter sprake. De apostel Paulus is onder meer met Epicureeërs en Stoïcijnen in gesprek op de Areopagus in Athene. Paulus richt zich tot de leden van de Areopagus en zegt: "Atheners, ik heb gezien hoe buitengewoon godsdienstig u in ieder opzicht bent. Want toen ik in de stad rondliep en alles wat u vereert nauwlettend in ogenschouw nam, ontdekte ik ook een altaar met het opschrift: "Aan de onbekende god". Wat u vereert zonder het te kennen, dat kom ik u verkondigen". Als Paulus aan het eind van zijn betoog de opstanding van de doden noemt, haken ze af. Deze geschiedenis staat beschreven in Handelingen 17: 16-34 (zie document "Epicurus in de Bijbel").
335 - 262 v. Chr. Zeno van Citium
Stichter van het Stoïcisme, de overheersende filosofische school van het late Hellenisme en het Romeinse Rijk. Citium ligt op Cyprus.
Zeno studeerde in Athene. Hij werd geïnspireerd door Socrates, omdat deze ook aandacht had voor het concrete. Hij hield niet van grote groepen mensen en gaf de voorkeur aan eenvoud boven rijkdom. Hij stichtte een school, maar kon zijn schulden niet betalen en werd door de Atheners als slaaf verkocht. Een vriend kocht hem vrij. Hij pleegde op hoge leeftijd zelfmoord omdat hij meende toen niet meer nuttig te kunnen zijn.
Zeno ontwikkelde een filosofie, het Stoïcisme, voor de concrete, materiële en lichamelijke mens. Volgens deze filosofie gebeurt alles volgens strikte natuurwetten, toeval bestaat niet. Oorspronkelijk bestond alles uit vuur, lucht, water en aarde. Deze cyclus keert terug. Dit proces wordt gestuurd door de wetgever (~ God) en dit verloop staat volledig in dienst van de mens. Alles wat bestaat is één omvattend geheel, de natuur. De uitdaging bestaat erin om in harmonie te leven. Het Stoïcisme legt de nadruk op het in alle rust aanvaarden van wat het universum (een goddelijk wezen met een eigen wil en ziel) in petto heeft. Om gelukkig te zijn moet je immers in harmonie leven aan de hand van de harmoniewetten.
Het Stoïcisme (ook Stoa genoemd) presenteert zichzelf als de aangewezen weg om de mens gelukkig te maken. Alles wat er gebeurt in de wereld is volgens de Stoa van tevoren onverbiddelijk bepaald, maar de vrijheid en autonomie van de mens houdt in dat hij vrij is in zijn oordeel hierop. Dit oordeel is bepalend voor het menselijk geluk. Enerzijds gaat het hierbij om inzicht in de noodzakelijkheid van alles, inzicht dat dit zo goed is. Anderzijds om het inzicht dat hetgeen men gewoonlijk als persoonlijke rampen ziet, ons niet echt raakt, als we maar goed onderscheiden wat er echt aan de hand is. Er zit evenwel ook een moreel aspect aan vast. Een stoïcijn wordt geacht ook zijn sociale plichten te vervullen. Dit wordt gezien als een natuurlijk bestanddeel van het leven in de menselijke gemeenschap. Want ook het leven in overeenstemming met de natuur wordt als doel geformuleerd door de Stoa.
De Stoa heeft grote populariteit verworven, vooral binnen het Romeinse Rijk (bijvoorbeeld bij Seneca en bij keizer Marcus Aurelius). De Stoïcijnen deelden de filosofie als volgt in: logica (incl. retorica en taalkunde/grammatica), natuurfilosofie en ethiek.
NB - Het woord stoa betekent "zuilengang" en staat voor de stoa poikilè (beschilderde zuilengang). Dat was een zuilengang aan de noordkant van de Agora van Athene. Hier gaf Zeno, de stichter van de Stoa, destijds zijn onderwijs.
Wij kennen in onze taal het begrip "stoïcijns". Het wordt gebruikt als je je niet uit je mentale evenwicht laat brengen. Je bent gelijkmoedig, berustend, gelaten, onaandoenlijk, onbewogen, onverschillig of onverstoorbaar.
65 v. Chr. - 25 na Chr. Strabo
45 - 120 na Chr. Plutarches
Deze latere Griekse filosofen worden besproken samen met de Romeinse filosofen in die tijd (onderdeel 2).
Een samenvatting van de beschrijving van voorgaande filosofen e.a. is te vinden in document "Grootheden Filosofen 1".
Invulling van de volgende onderdelen volgt nog:
2 - Filosofen e.a. uit de Oudheid (Romeinen)
3 - Religieuzen
De volgende Grootheden worden beschreven in afzonderlijke paragrafen:
> Componisten
> Schilders en Beeldhouwers
> Filosofen e.a. uit de 18e eeuw
> Natuurkundigen