Perzië
In het oude Perzië komen als eerste bewoners terecht de Semieten van het koninkrijk Elam (zie rubriek "Volken in het Midden-Oosten (1)".
Vanaf 2700 v. Chr. telt Elam mee binnen de volken. Ze maken een eigen ontwikkeling door (weliswaar onder invloed van de Mesopotamische buren) en leven in vrede met de Perzische buren. In 643 v. Chr. komt er een einde hun bestaan. Ze gaan op in het Babylonische en Perzische Rijk.
In het noorden van Perzië zijn (wellicht al rond 2000 v. Chr.) Jafetieten neergestreken. Dit zijn afstammelingen van Noach's zoon Jafet. Zij vormen daar de stadstaten van de Meden en van de Parthen. (zie kaart). De stadstaten van de Meden vormen vanaf ongeveer 700 v. Chr. het Medenrijk, dat als opvolger van Elam kan worden beschouwd. Het houdt stand tot 550 v. Chr. De omvang van het rijk is wellicht heel Perzië en Mesopotamië. Daarover is geen zekerheid.
De Perzen wonen in het gebied oostelijk van Elam, in de huidige provincie Fars en de daaromheen liggende gebieden. Het zijn de oorspronkelijke bewoners, Jafetieten die daar zijn neergestreken vanuit Azië. Ze worden aangeduid als Ariërs. De Perzen leven in afzonderlijke vorstendommen.
Omstreeks 550 v. Chr. worden de verdeelde rijken van de Perzen (op dat moment dus onderworpen aan de Meden) door Cyrus (een vazalkoning van de Meden) verenigd tot opstand tegen koning Astyages van Medië. Ze brengen hem ten val. Cyrus wordt de eerste koning van het Oud-Perzische Koninkrijk van de dynastie van de Achaemeniden.
Het Medenrijk ca. 700 v. Chr. - 550 v. Chr.
De afzonderlijke stadstaten hebben allemaal hun eigen handelsbelangen. De Chorasanweg loopt door hun gebied. Zij geven reizigers bescherming tegen betaling van belasting. Ze zijn leverancier van paarden, ook voor Assyrië. In de jaren 700 v. Chr. zijn de Meden schatplichtig aan Assyrië en worden zelfs voor een deel gedeporteerd. Rond 672 v. Chr. maken de Meden zich los van Assyrië. De Meden trekken later samen met Babylonië, Egypte en Perzië op tegen Assyrië en brengen Nineve ten val (612 v. Chr.). In 553 v.Chr. komt Cyrus, de koning van de Perzen, tegen Astyages, koning van Medië, in opstand. Cyrus brengt na een veldslag de Meden onder Perzische heerschappij (550 v. Chr.). Het Medenrijk heeft vier vorsten gekend: Deioces, Phraortes, Cyaxares en Astyages.
Over de Perzen heersen vanaf 550 v. Chr. de volgende vier koninkrijken:
- Het Oud-Perzische Koninkrijk (Achaemeniden) 550 v. Chr. - 330 v. Chr.
- Seleuciden (Griekse overheersing. Hellinisme) 330 v. Chr. - 247 v. Chr.
- Arsaciden (Parthen) 247 v. Chr. - 226 na Chr.
- Sassaniden (afstammelingen van Achaemeniden) 226 - 651 na Chr.
Achaemeniden (Het Oud-Perzische Koninkrijk) 550 - 330 v. Chr.
Cyrus II de Grote (550 v. Chr. - 530 v. Chr.) is de eerste koning van het Oud-Perzische Koninkrijk van de dynastie van de Achaemeniden. Na zijn overwinning op de Meden volgen spoedig meer veroveringen. Ook Babylonië wordt onder de voet gelopen (in 539 v. Chr.). Cyrus is mild voor de overwonnen volken. Het Oud-Perzische Rijk krijgt uiteindelijk een omvang van het huidige Iran tot Egypte en tot in Griekenland (zie de kaart van 500 v. Chr.) en de kaart van 490 v. Chr.. Alleen Egypte is later door zijn opvolger toegevoegd. Cyrus maakt van Perzië de grootste wereldmacht van de oudheid. Hij stelt een handvest op (de Cyruscilinder), waarin hij belooft Babylon niet te terroriseren of zijn instellingen en cultuur te vernietigen. Eerder gedeporteerde volken mogen terugkeren naar hun thuisland. Ook de Joodse ballingen mogen terug naar Juda. Zij krijgen de opdracht de tempel in Jeruzalem te herbouwen. De koning geeft hen alle geroofde tempelschatten mee terug (zie document "Juda en Perzië"). Niet alle Joodse ballingen gaan terug. We lezen in de Bijbel hoe het sommige blijvers in Babylonië vergaat. 
Het Bijbelboek Daniël vertelt in hoofdstuk 6 hoe de Judese balling Daniël onder Darius de Mediër carrière maakt. 
De andere rijksbestuurders en de satrapen zijn het daar echter niet mee eens en zorgen er met een list voor dat Daniël in een kuil met leeuwen wordt geworpen. Maar God stuurt een engel die ervoor zorgt dat Daniël niets overkomt (zie document "Daniël en Perzië").
Cyrus bouwt Pasargadae, de eerste hoofdstad van Perzië (in de buurt van Persepolis, een paleizencomplex dat zo'n 20 jaar later door zijn opvolger zal worden gebouwd). Hij legt fraaie tuinen met vijvers aan die als voorbeelden gelden voor de bevolking. Voor de Perzen geldt een tuin als iets wat de hemel het dichtst benadert. Het woord "paradijs" is dan ook afgeleid van pairidaeza, het Perzische woord voor "ommuurde tuin". Cyrus wordt in 530 v. Chr. gedood tijdens een veldslag. Zijn tombe staat in Pasargadae.
Zijn zoon Cambyses II (529 v. Chr. - 522 v. Chr.) volgt hem op. Hij maakt Susa tot hoofdstad. Verovert Egypte en wordt gedurende vier jaar farao van Egypte. Hij maakt zich schuldig aan heiligschennis aan de Egyptische goden en voert een schrikbewind uit. Pogingen om ook Carthago en Kush (Nubië) te veroveren mislukken. Een paleisrevolutie brengt hem terug naar Susa, waar hij aan een verwonding overlijdt. Er volgt een jaar van bedrog en verwarring over de opvolging. De zonen van Cambyses leven al niet meer. De Perzen laten via een godsoordeel beslissen wie de nieuwe koning zal worden.
Dat wordt Darius I de Grote (522 v. Chr. - 485 v. Chr.). Hij is een ver familielid van Achaemenes, de stamvader van de dynastie van de Achaemeniden. De vader van Darius is gouverneur van Parthië. Darius heeft het eerste jaar de handen vol aan interne strubbelingen. Met hulp van zijn edelen en via huwelijken versterkt hij zijn positie en het centrale gezag wordt hersteld. Darius verdeelt het rijk in satrapieën (provincies), voert een muntenstelsel in en legt een infrastructuur aan. De Koninklijke Weg van Susa naar Sardes (zie situatie) bevordert de communicatie en belastinginning. Het is een veel snellere en veiliger route dan de gebruikelijke karavaanroutes. Darius voert diverse bouwkundige projecten uit, breidt de hoofdstad Susa uit, laat een groot paleis verrijzen, bouwt tempels voor de Egyptische goden en legt een kanaal aan tussen de Nijl en de Rode Zee. Hij bouwt in 518 v. Chr. een complex koninklijke gebouwen in Persepolis ("Stad van de Perzen"). NB -Twee eeuwen later wordt Persepolis door Alexander de Grote verwoest. 
Darius krijgt ook te maken met problemen bij de herbouw van de tempel in Jeruzalem. De gouverneur van Juda en zijn bestuurders maken bezwaar tegen de hervatting van de herbouw. Ze richten zich in een brief aan koning Darius en vragen om een onderzoek. Na onderzoek naar de toedracht onder Cyrus II beveelt Darius de gouverneur de bouw ongemoeid te laten. De herbouw van de tempel heeft intussen wel 17 jaren stilgelegen. De tempel komt in 515 v. Chr. gereed en wordt met vreugde ingewijd (zie document "Tempelherbouw en Perzië"). Darius blijkt tijdens zijn regeerperiode een goede bestuurder en organisator te zijn. Voor Egypte is hij een grote weldoener. Pas in de laatste jaren van zijn regering krijgt Darius met opstanden in Griekenland te maken. Dit leidt tot de Eerste Perzische Oorlog in 492 v. Chr.. Een eerste aanval mislukt omdat de vloot in een storm vergaat. In een tweede poging in 490 v. Chr. lijdt het Perzische leger een nederlaag bij Marathon. Darius is van plan strafexpeditie naar Athene te ondernemen, maar sterft plotseling in 485 v. Chr. Inmiddels is er in Egypte een opstand uitgebroken.
Opvolger is zijn zoon Xerxes I (485 v. Chr. - 465 v. Chr.). Het eerste dat Xerxes doet is de opstand in Egypte neerslaan. Hij benoemt zijn broer tot satraap van Egypte. In 482 v. Chr. breekt er in Babylonië een opstand uit. Na het bedwingen hiervan splitst Xerxes Babylonië in twee satrapen. Hoofddoel van Xerxes is echter Griekenland te dwingen de Perzische macht te erkennen. Hij trekt in 480 v. Chr. met een enorm invasieleger door Klein-Azië naar de streek rond Troje, waar hij de Hellespont overbrugt en oversteekt (de Tweede Perzische Oorlog). Na aanvankelijke winst, bieden de Grieken zowel op land als op zee geduchte tegenstand. Athene wordt ingenomen en geplunderd. Echter de Perzische vloot wordt verslagen in de zeeslag bij Salamis. Het enorme Perzische leger kan nu niet meer voldoende worden bevoorraad. Xerxes trekt zijn troepen terug. Met de buit uit Athene kan Xerxes zijn gezicht redden en als triomfator terugkeren. Wellicht is zijn terugtocht mee ingegeven door opnieuw een opstand in Babylonië Zijn optreden in Babylonië heeft succes. Mogelijk hield koning Xerxes het echter in Griekenland ook gewoon voor gezien. In 465 v. Chr. wordt hij, samen met de kroonprins, vermoord als gevolg van ruzie tussen de zonen. De oorlog tussen Athene en Perzië gaat officieel door tot 449 v.Chr. (Vrede van Callias).
In de Bijbel komt Xerxes I voor onder de (Nederlandse) naam Ahasveros. In zijn derde regeringsjaar richt koning Ahasveros in de hoofdstad Susa een feestmaal aan en gebiedt koningin Wasti haar schoonheid aan de feestgangers te tonen. Zij weigert dit en wordt daarom aan de kant gezet en voor haar in de plaats wordt de Joodse Ester koningin onder de regering van koning Ahasveros. Als grootvizier Haman een wet uitvaardigt waarin staat dat het hele Joodse volk uitgeroeid moet worden, voorkomt Ester dit. De Joden vieren dit nog altijd met het jaarlijkse Poerimfeest (zie document "Ester en Perzië").
Artaxerxes I (465 v. Chr. - 424 v. Chr.) is zoon en opvolger van Xerxes I.
Met de revolutionaire troonswisseling sluit het Perzische Rijk een periode van expansie af. Het 41 jaar lang durende bewind van Artaxerxes I verloopt betrekkelijk rustig en is een periode waarin wapens plaatsmaken voor diplomatie.
Artaxerxes werkt in 458 v. Chr. heel positief mee aan de terugkeer van de profeet en schriftgeleerde Ezra naar Jeruzalem (zie document "Ezra en Perzië"). Hij krijgt in 450 v. Chr. te maken met problemen bij de herbouw van de stad Jeruzalem. Hij laat die herbouw stopzetten. Vijf jaar later geeft hij echter de volledige medewerking aan zijn schenker Nehemia om naar Jeruzalem terug te gaan en daar de stadsmuren te herbouwen. Nehemia wordt stadhouder voor Juda in Jeruzalem (zie document "Nehemia en Perzië"). Met aartsvijand Griekenland wordt in 449 v.Chr. de Vrede van Callias gesloten. Hierbij erkennen de Perzen de zelfstandigheid van de Griekse stadstaten in Klein-Azië en dit betekent het einde van het conflict. Tijdens de regering van Artaxerxes I begint echter ook bijna onmerkbaar het verval van het Perzische Rijk. De onderworpen volken voelen steeds minder de culturele eenheid van voorheen. Er komt een proces van neergang en ontbinding op gang. Ook in financieel en militair opzicht is er achteruitgang. Aan het einde van de regering van Artaxerxes I heeft Perzië flink aan kracht ingeboet. Wellicht het begin van de latere ineenstorting van het rijk.
Darius II (423 v. Chr. - 404 v. Chr.) wordt niet direct de opvolger van zijn vader Artaxerxes I. Eerst wordt zoon Xerxes II koning, maar hij zit slecht 45 dagen op de troon. Hij wordt vermoord door zijn halfbroer Sogdianus. Een andere halfbroer (Ochus) slaagt erin een leger te formeren en eist de troon op. Deze wordt in 423 v. Chr. als Darius II erkend als de nieuwe koning. Hij wordt als directe opvolger van zijn vader gezien. Bij zijn troonsbestijging ruimt hij velen op gruwelijke wijze uit de weg. De troonstrijd en later de decadentie aan het hof, corruptie en wanbestuur tasten het prestige van de koning zeer sterk aan. De militaire kracht neemt sterk af. Er breken opstanden uit in onder meer Phoenicië en Egypte. In 404 v. Chr. wordt Egypte weer onafhankelijk van Perzië. In ditzelfde jaar sterft Darius II.
Zijn zoon Artaxerxes II (404 v. Chr. - 358 v. Chr.) moet zijn opvolging bevechten. Zijn jongere broer Cyrus komt tegen hem in opstand en brengt een leger op de been. In de strijd tussen beide komt Cyrus om het leven. Reeds in het begin van de regering van Artaxerxes II verdrijft Egypte de Perzen het land uit. Gedurende heel zijn leven tracht Artaxerxes deze provincie terug te winnen. 
In 386 v. Chr. komen door de "Koningsvrede" de Griekse steden in Anantolië definitief in Perzische handen. Vanwege zijn zwakke militaire kracht gaat Artaxerxes steeds vaker over op omkoperij. Intern ontstaan veel moeilijkheden. Vele satrapen komen tegen hem in opstand, maar hij weet de situatie meester te blijven. Aan het hof is voortdurend strijd over de opvolging. Dit gaat gepaard met opstand en moord. Als Artaxerxes II op de leeftijd van 86 jaar overlijdt, is er nog maar één wettelijke zoon over. Artaxerxes II is de langst regerende vorst van het Oud-Perzische Koninkrijk.
Artaxerxes III (358 v. Chr. - 338 v. Chr.) is die enige overgebleven zoon. Hij beklimt de troon en laat onmiddellijk alle prinsen van de koninklijke familie vermoorden. Hij heeft onder het bewind van zijn vader al legers geleid en ambten bekleed. In zijn regering zal hij een vaardig bestuurder en militair blijken te zijn. Artaxerxes III doet zijn uiterste best de binnenlandse problemen op te lossen, maakte een einde aan corruptie en wanbestuur, herstelt handel, economie en leger, zorgt in alle opzichten weer voor bloei. Perzië wordt weer een machtig rijk. 
Artaxerxes herstelt het oude grondgebied, vooral met behulp van Griekse huurlingen. Hij slaat opstanden neer in Syrië, de Indusvallei en Anatolië en rekent af met opstandige satrapen. Dan onderneemt hij twee veldtochten naar Egypte. De eerste in 351 v. Chr. loopt voorspoedig, maar Egypte slaat uiteindelijk met hulp van Atheners en Griekse huurlingen de aanval af. In de tweede veldtocht in 343 v. Chr. worden alle Egyptische legers met hulptroepen verslagen, farao Nectanebo II wordt verdreven en Artaxerxes III wordt farao (31e dynastie). 
Daarna bouwt hij de oorlogsvloot weer op en verovert Cyprus, Rhodos en Kos. Artaxerxes versterkt allerlei binnenlandse aangelegenheden en zorgt ervoor dat de gewone man het enorm veel beter krijgt in zijn land. De totale heropleving brengt Perzië meer aanzien, macht en rijkdom dan ooit tevoren. Perzië krijgt zelfs overwicht op het verzwakte Griekenland. Intussen komt Macedonië sterk op en heeft al de hele Balkan in zijn macht. Artaxerxes III sluit nog een vriendschapsverdrag met Philippus II van Macedonië, maar dat zal heel kort standhouden. In 338 v. Chr. sterft Artaxerxes III een rustige dood.
Artaxerxes IV (Arses) (338 v. Chr. - 336 v. Chr.) is zoon en opvolger van Artaxerxes III. Hij verandert zijn oorspronkelijke naam Arses in Artaxerxes IV en zet het sterke beleid van zijn vader voort. Dit wordt echter verstoord door Baguas, de vertrouweling van zijn vader, die de nieuwe koning, die hij vroeger heeft onderwezen, in zijn macht probeert te krijgen en zelfs al diens broers doodt om dit te realiseren. Het centrale bestuur raakt opnieuw in verval, er is weer sprake van intriges en er breken grote opstanden uit. De Macedoniërs maken hier gebruik van, verbreken het vredesverdrag en vallen Klein-Azië binnen. Artaxerxes is niet bestand tegen de problemen van de opstanden (Egypte, Babylonië en Armenië) en de inval van Macedonië. In 336 v.Chr. wordt Artaxerxes IV, samen met al zijn zonen en vrouwen, vermoord door Bagoas, die ook alle nakomelingen van Artaxerxes III uit de weg ruimt en uiteindelijk een achterneef van de koning op de troon plaatst.
Darius III (336 v. Chr. - 330 v. Chr.) is een achterkleinzoon van Darius II via één van zijn bijvrouwen. Door Bagoas op de troon gezet, blijkt hij toch niet een gewillige marionet van hem te zijn. Hij begint onmiddellijk een persoonlijke koers te varen en komt daardoor onvermijdelijk in aanvaring met Bagoas. In deze machtsstrijd trekt Bagoas aan het kortste eind. Hij moet zelf de gifbeker drinken die voor de koning was bestemd. Darius III zal de laatste koning van het Perzische Rijk uit de dynastie der Achaemeniden blijken te zijn. Zijn regering staat vrijwel geheel in het teken van de strijd tegen Alexander de Grote van Macedonië. Het centrale gezag in Perzië is niet meer in staat de binnenlandse problemen de baas te blijven en de eenheid te bewaren. De jonge Alexander de Grote meent van de situatie gebruik te kunnen maken. Hij trekt in 334 v. Chr. met een leger van 35.000 man over de Hellespont, met de bedoeling de Grieken definitief te bevrijden van de politieke hegemonie van Perzië. In een aantal veldslagen wint Alexander het van Darius. 
Eerst wordt het Perzische leger op de vlucht gedreven bij de slag aan de Granicus (in Anatolië). In de slag bij Issus (tussen Anatolië en Syrië), waarvoor Darius een nieuw groot leger op de been heeft gebracht, laat hij het leger in de steek en weet hij te ontkomen. Zijn vrouw en andere leden van de koninklijke familie vallen in handen van Alexander. Als Darius vervolgens om onderhandelingen verzoekt, verklaart Alexander zich enkel tot onderhandelen bereid als Darius hem als zijn meerdere wil erkennen. Darius brengt opnieuw een massaal leger op de been en wacht Alexander op bij Gaugamela aan de Tigris. Als de Macedoniërs zich op de Perzische massa storten, verliest Darius zijn zelfbeheersing en vlucht het bergland in, terwijl zijn troepen zonder leider totaal worden uiteengeslagen. Na deze overwinning openen de koninklijke residentiesteden Susa, Babylon en Persepolis hun poorten voor de overwinnaar. In de algemene verwarring die daarop volgt valt het prachtige paleis van Persepolis, dat grotendeels uit cederhout bestaat, ten prooi aan de vlammen. Koning Darius III wordt even later (330 v. Chr.) omgebracht door zijn neef Bessus, een satraap die ook één van de aanvoerders van zijn leger is geweest. Alexander laat de koningsmoordenaar door een Perzische rechtbank ter dood veroordelen wegens hoogverraad. Bessus wordt op gruwelijke wijze terechtgesteld. Alexander trouwt met Stateira, dochter van Darius III.
Nog enkele bijzonderheden over deze dynastie.
Namen van de koningen
- In enkele Bijbelvertalingen wordt Cyrus II de Grote de naam Kores gegeven.
- Met koning Ahasveros in Ester zal koning Xerxes I worden bedoeld.
- In Nederland spreken we over Artaxerxes I als Artachsasta.
Wet van Meden en Persen
'Dat is een wet van Meden en Perzen' is een uitdrukking die duidt op een vaststaande afspraak of regel waaraan niet te tornen valt. De uitdrukking is ontleend aan de Bijbelverzen Ester 1:19 en Daniël 6:13. Doordat de wetten van de Meden en Perzen onherroepelijk waren, was koninklijke willekeur uitgesloten en had de bevolking rechtszekerheid. Zelfs de koning had niet de mogelijkheid de wet, in individuele gevallen, niet van toepassing te verklaren of buiten werking te stellen.
Persepolis
Persepolis is een in 518 v. Chr. door Darius I gebouwde nederzetting in het zuiden van Perzië/Iran. Oorspronkelijk heette het Parsa. Persepolis is de Griekse naam en betekent Stad van de Perzen. Anders dan deze Griekse naam doet vermoeden, was Persepolis geen stad. Bij de archeologische opgravingen in en rondom Persepolis zijn geen woonhuizen gevonden. Het was een complex van twaalf koninklijke gebouwen (waaronder een paleis, audiëntiehal, verblijf van de koninginnen en een schathuis). Voor bouw, onderhoud en bedienend personeel waren enorm veel mensen tewerkgesteld. Persepolis werd niet permanent bewoond. De koning gebruikte wisselend de steden Susa, Babylon en Ecbatana als residentie. Hij verbleef in Persepolis bij feestelijke en officiële gelegenheden als Noroez (nieuwjaar), audiënties en tribuutbetalingen.
In de algemene verwarring die volgde op de overwinning van Alexander de Grote in 330 v. Chr. werd het prachtige paleis van Persepolis, dat grotendeels uit cederhout bestaat, de prooi van de vlammen. Er zijn nu alleen nog maar ruïnes te vinden.
Qanat
Een qanat is een ondergrondse watervoorziening waarmee grondwater uit de bergen naar lagergelegen gebieden wordt getransporteerd. We noemen het hier vanwege de enorme inpact die het in de Oudheid heeft gehad in heel het Midden-Oosten. In de paragraaf "Assyrië" wordt verteld dat ook Sanherib rondom Nineve gebruik maakt van deze ingenieuze watervoorzieningen. Omdat de ontwikkeling ervan in Perzië begint, vermelden we dit op deze plaats.
De qanat ontstaat dus in de Oudheid, in Noordwest-Iran (Perzië/Medië), waarschijnlijk in het eerste millennium v. Chr. De technologie wordt vandaaruit verspreid en sindsdien zijn er qanats op veel plaatsen wereldwijd. In Iran zijn in het begin van de 21ste eeuw nog duizenden qanats in gebruik, die water leveren voor miljoenen mensen en hun akkers.
Religie
In het Oud-Perziche Koninkrijk was het zoroastrisme de heersende religie. Het zoroastrisme is een van de oudste levende religieuze tradities ter wereld en is van de 6e eeuw v.Chr. tot en met de 7e eeuw n.Chr. een belangrijke door de staat gesteunde religie geweest. Centraal staat het dualistische geloof dat de kosmos en de mens ingeklemd zitten tussen goed en kwaad. Door goede daden steunt de mens de goede schepper Ahura Mazdâ ('heer wijsheid'), zodat de wereld gezuiverd wordt. De Magi waren priesters, zieners en leraren van de adel. Ze zorgden voor de vuurtempels en droegen witte kleding, symbool voor zuiverheid.
Seleuciden 330 v. Chr. - 247 v. Chr.
Door de overwinningen van Alexander de Grote van Macedonië komt Perzië onder Griekse overheersing (Periode Hellinisme). Bij zijn dood zeven jaar later (323 v. Chr.) valt zijn rijk uiteen in delen waarin zijn generaals (de Diadochen, opvolgers) het bestuur krijgen. Het gigantische Perzische Rijk gaat naar Seleucus. Zo wordt het vorstenhuis van de Seleuciden gesticht. In 247 v. Chr. maakt Parthië zich van het Seleucidische Rijk los en sticht een onafhankelijke staat.
Het Rijk van de Seleuciden komt verder aan de orde bij de rubriek "Grieken".
Parthen (Arsaciden) 247 v. Chr. - 226 na Chr.
In 247 v.Chr. verovert Arsaces I het gebied van Parthië en verklaart het onafhankelijk van de Seleuciden. Arsaces sticht de dynastie van de Arsaciden. De volgende koningen, met name Priapitius (211 v. Chr.) en Mithridates I de Grote (171 v. Chr.) breiden het rijk verder uit en dringen de Seleuciden steeds verder terug. Mithridates' opvolgers zijn niet in staat alle veroverde gebieden vast te houden, maar wel wordt in 126 v.Chr. Babylonië aan het Parthische rijk toegevoegd. Als hoofdstad van de Parthen wordt gekozen de stad Ctesiphon (iets ten noorden van Babylon). Ook onder de Sassaniden (volgende dynastie) blijft dit de hoofdstad. 
Mithridates II de Grote (124 v. Chr.) brengt het rijk opnieuw tot grote bloei. Hij verovert veel gebieden en breidt het Parthische rijk uit tot aan de Eufraat, waar hij als eerste Parthische vorst in contact komt met de Romeinen. De Parthen hebben in de ruim vier eeuwen van hun heerschappij innig contact met het aangrenzende Romeinse Rijk. Vaak in de vorm van oorlog (vooral Armenië is daarbij een twistappel), maar (pas later) ook in de vorm van handel en goede betrekkingen. Bijna drie eeuwen lang vechten Rome en Parthië over Syrië, Mesopotamië en Armenië, zonder tot een duurzame oplossing te komen. In 53 v.Chr., tijdens het bewind van Orodes II (56 v.Chr.), op het hoogtepunt van de macht van Parthië, worden de Romeinen bij Carrhae vernietigend verslagen. 
Hierbij sneuvelt de Romeinse proconsul Crassus. Ondanks deze overwinning en het ondertekenen van diverse verdragen, blijven de twee machten oorlog voeren tot in de 2e eeuw van onze jaartelling, waarbij de Parthen langzaam maar zeker steeds verder in het nauw gedreven wordt. De val van Parthia komt echter uiteindelijk door binnenlandse opstand, veroorzaakt door de losjes regerende elite van het land. In 226 na Chr. slaagt een autochtone (Perzische) vazal van de Parthen (Ardashir) er uiteindelijk in het Parthische juk af te werpen. Hij sticht het Rijk van Sassaniden.
Sassaniden 226 - 651 na Chr.
De Sassaniden zijn afstammelingen van de Achaemeniden van het Oud-Perzische Koninkrijk. Het Nieuw-Perzische rijk van de Sassaniden is het tweede en laatste Perzische Rijk. Ardashir laat zich in 226 tot 'Koning der Koningen' (sjahansjah) kronen: Ardashir I (208-241). Onder hem en Shapur I (241-272) beginnen een reeks expansieoorlogen. Zij veroveren gebieden in het Oosten en Zuiden van het rijk. Oorlogen tegen de Romeinen hebben wisselend succes. In de slag bij Edessa (260) wordt Rome verslagen door koning Shapur I. De Romeinse keizer Valerianus I wordt gevangen genomen, gemarteld en gedood. Hij is de enige Romeinse keizer in de geschiedenis die krijgsgevangen is gemaakt. Zijn gevangenneming leidt tot grote instabiliteit in het Romeinse Rijk. 
Omstreeks 380 komt het rijk onder druk te staan door invallen van de Hunnen uit het oosten. De Sassaniden sluiten een verbond met de Romeinen en samen verstevigen ze steden en bouwen verdedigingsmuren. In de jaren 400 en 500 komt er een bloeiperiode in Perzië. Het rijk krijgt in deze periode zijn grootste omvang. Vanaf 540 zijn er oorlogen met het Byzantijnse Rijk. De Perzen belegeren zelfs Constantinopel, maar komen niet tot overwinning. Uiteindelijk wordt Perzië in 627 in de slag bij Nineve verslagen. De rijken sluiten daarna vrede met elkaar. De Perzen moeten zich terugtrekken en veroverd land teruggeven. Perzië raakt uitgeput en wordt in 651 veroverd door het Islamitische Arabische Rijk, de nieuw opkomende macht in het Midden-Oosten.
Uitleiding Perzië
Om het geheel van de geschiedenis van Perzië nogmaals te overzien, herhalen we hier het overzicht in de vorm van de tijdlijn. Zie deze tijdlijn.
Voorgaande informatie in deze paragraaf "Perzië" heb ik samengevat in beeld gebracht in de presentatie "Oude volken Midden-Oosten (2) Perzië". Daarin staan ook nadere details, tijdlijnen en meer overzichtelijke kaarten.